Phố Hiến là một đô thị cổ trải dài theo bờ tả ngạn sông Hồng. Văn bia chùa Thiên Ứng, dựng năm Vĩnh Tộ thứ 7 (1625) - được xem là tư liệu sớm nhất ở Việt Nam viết về Phố Hiến đã ghi: “Phố Hiến nổi tiếng trong bốn phương là một tiểu Tràng An”.

       Vào cuối thế kỷ XVI, đầu thế kỷ XVII, do điều kiện lịch sử và xã hội, yêu cầu phát triển giao thương trong và ngoài nước cộng với sự thuận lợi về địa hình đường thủy, Phố Hiến hình thành và phát triển với vai trò là cảng thị tiền đồn của kinh đô Thăng Long. Nhờ có sự buôn bán giao dịch với nhiều nước Đông Tây, trao đổi hàng hóa với các địa phương trong nước nên Phố Hiến nhanh chóng trở thành một đô thị sầm uất nhất nhì của Đằng Ngoài vào thế kỷ XVII cho đến đầu thế kỷ XVIII.

         Suốt chiều dài lịch sử, nhất là thời kỳ cực thịnh, Phố Hiến đã để lại cho Hưng Yên di sản văn hóa phong phú với trên một trăm di tích kiến trúc lịch sử văn hóa, hàng trăm bi ký và hàng ngàn cổ vật có giá trị. Nhiều di tích lịch sử văn hóa được Nhà nước xếp hạng, thể hiện dấu ấn văn hóa, lịch sử của các triều đại Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Hậu Lê, Nguyễn; đồng thời tạo cho Hưng Yên những sắc thái văn hóa độc đáo, góp phần làm phong phú, đậm đà bản sắc văn hóa Việt Nam.

         Ngày nay, cùng với cả nước, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Hưng Yên đang tích cực đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Việc bảo tồn, tôn tạo, phát huy các giá trị lịch sử, văn hóa của đô thị cổ Phố Hiến là một trong những nhiệm vụ quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội của tỉnh. Để tìm hiểu về Phố Hiến - tiểu Tràng An một thời, Thư viện tỉnh Hưng Yên xin trân trọng giới thiệu một số cuốn sách viết về Phố Hiến sau:

        Cuốn sách “Phố Hiến - Kỷ yếu hội thảo khoa học” do Sở Văn hóa Thông tin và Thể thao Hải Hưng xuất bản năm 1994, tập hợp 30 bài tham luận của các nhà nghiên cứu khoa học trong nước và quốc tế tham gia tại Hội thảo khoa học Phố Hiến được tổ chức ngày 10 và 11 tháng 12 năm 1992 tại thị xã Hưng Yên (nay là phường Phố Hiến, tỉnh Hưng Yên). Cuốn sách giúp người đọc hiểu rõ hơn quá trình hình thành, hưng thịnh và suy tàn của Phố Hiến. Đồng thời, thấy được mối liên quan của Phố Hiến với Thăng Long, Hội An và các đô thị đương thời trong nước và trong khu vực; nhận biết rõ nét hơn diện mạo của Phố Hiến trong lịch sử, nghiên cứu khảo sát để có cơ sở khoa học cho việc bảo tồn, tôn tạo và phục dựng lại Phố Hiến trong thời gian tới.

         Cuốn sách “Phố Hiến, lịch sử - văn hóa” do Sở Văn hóa - Thông tin phối hợp với Hội Văn học nghệ thuât tỉnh Hưng Yên xuất bản năm 1998. Cuốn sách dày 79 trang, khổ 20x25cm giới thiệu với người đọc truyền thống văn hóa và lịch sử của Phố Hiến qua khảo cứu, qua hệ thống những di tích lịch sử và những tài liệu được công bố từ Hội thảo khoa học về Phố Hiến năm 1992. Đặc biệt, cuốn sách còn có hơn 80 bức ảnh của hai nghệ sĩ Hoàng Kim Đáng và Hoàng Nẫm góp phần làm bức tranh về lịch sử, văn hóa Phố Hiến thêm sinh động hơn.

        Cuốn sách “Đô thị thương cảng Phố Hiến” do Nhà xuất bản Văn hóa - Thông tin ấn hành năm 2013. Cuốn sách dày 234 trang, gồm 3 chương:

        Chương I: Lịch sử đô thị thương cảng Phố Hiến giới thiệu xuất xứ tên gọi Phố Hiến, vị trí địa danh, cư dân Phố Hiến và tín ngưỡng, lễ hội, phong tục tập quán của cư dân Phố Hiến.

         Chương II: Thời kỳ Hoàng Kim của đô thị thương cảng Phố Hiến trình bày khái quát nguyên nhân Phố Hiến thở thành một đô thị - thương cảng nổi tiếng; phường hội, các mặt hàng xuất nhập ở Phố Hiến và giao thương giữa Phố Hiến với các nước.

         Chương III: Thời kỳ suy tàn của đô thị thương cảng Phố Hiến trình bày nguyên nhân Phố Hiến suy tàn vào thế kỷ XVIII.

         Cuốn sách “Đô thị thương cảng Phố Hiến” không chỉ giúp người đọc hiểu biết thêm về đô thị cổ Phố Hiến mà qua đó còn thấy được sự khởi sắc của một nền thương nghiệp Việt Nam trong lịch sử cổ trung đại.

        Cuốn sách “Phố Hiến” của tác giả Nguyễn Khắc Hào, Nguyễn Đình Nhã được Nhà xuất bản Khoa học xã hội ấn hành năm 2014. Nội dung cuốn sách gồm 4 phần chính:

        Phần I: Sự hình thành Phố Hiến

        Phần II: Phố Hiến thời hưng thịnh và suy tàn.

        Phần III: Vùng văn hóa Phố Hiến

        Phần IV: Bảo tồn, phát huy giá trị lịch sử, văn hóa đô thị cổ Phố Hiến.

       Với hơn 800 trang, cuốn sách trình bày quá trình hình thành và phát triển của Phố Hiến gắn với sự vận động của lịch sử Việt Nam và thế giới. Các tác giả nghiên cứu Phố Hiến dưới hệ quy chiếu, đặt đối tượng trong điều kiện tự nhiên, địa lý, lịch sử, trong sự tác động của con người, với hoàn cảnh khách quan và chủ quan trong mối tương quan tổng thể, không tách biệt. Đặc biệt, cuốn sách đã nghiên cứu khảo tả văn hóa vật thể và phi vật thể trong bối cảnh lịch sử cụ thể, gắn với sự phân tích, lý giải những đặc trưng riêng của vùng văn hóa Phố Hiến để làm rõ hơn đô thị cổ dưới cái nhìn tổng quan, thống nhất.

        Cuốn sách còn dành hơn 250 trang cho phần phụ lục cung cấp những tư liệu quý như: văn bia, sắc phong Phố Hiến, lệnh chỉ, thần tích Phố Hiến… giúp người đọc hình dung rõ hơn về giá trị văn hóa Phố Hiến cổ, sự liền mạch với không gian văn hóa Phố Hiến thời hiện đại.

        Cuốn sách “Phố Hiến” có thể xem là một công trình nghiên cứu tổng hợp chứa đựng nhiều tư liệu lịch sử giá trị, tái hiện một cách có hệ thống toàn bộ diện mạo lịch sử vùng đất và con người, điều kiện tự nhiên và dân cư, từ quá trình phát triển nội, ngoại thương xưa đến kho tàng di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của Phố Hiến còn lại đến nay.

        Ngoài những cuốn sách trên, Thư viện tỉnh Hưng Yên còn nhiều cuốn sách hay viết về mảnh đất và con người Hưng Yên. Trân trọng kính mời quý độc giả tìm đọc./.

                                                                                                                                                                        Vũ Thị Hậu